Wiedza o autyzmie
Czym jest autyzm?
Autyzm jest jednym z najcięższych zaburzeń rozwoju, o złożonej i wieloczynnikowej etiologii. Wciąż brakuje wiedzy wystarczającej do wskazania przyczyn autyzmu. Na postawie dotychczas uzyskanych wyników można stwierdzić, iż jest mało prawdopodobne, że przyczyna tych zaburzeń była taka sama u wszystkich osób. Współcześnie uznaje się, że autyzm jest skutkiem nieprawidłowości w przebiegu rozwoju OUN, których początek ma miejsce w okresie prenatalnym (Volkmar i wsp. 2005). W badaniach wielokrotnie odnotowywano różnice genetyczne, biochemiczne, fizjologiczne, czy neuroanatomiczne między populacją osób zdrowych a osobami, u których zdiagnozowano zaburzenia autystyczne.
Współcześnie, uwzględniając coraz to nowsze odkrycia dotyczące etiologii oraz specyfiki funkcjonowania dziecka autystyczego, próbuje się spoglądać na autyzm w trójwymiarowy sposób:
- jako stan będący rezultatem deprywacji potrzeb psychicznych: głównymi objawami są: zamknięcie się w sobie, przymusowe, często lękowe potrzeby utrzymania stałości rzeczy w świecie (koncepcje; L.Kannera, J.Prekop, P.R.Hobsona) (za:Winczura 2008),
- jako efekt wrodzonego defektu kory mózgowej; centralnymi objawami sa: niezdolność myślenia o myśleniu oraz wyobrażenia sobie stanu umysłu drugiego człowieka, a także ograniczenie zdolności tworzenia i posługiwania się schematami niewerbalnymi (koncepcja S.Barona-Cohena, U.Frith i A.Lesliego) (za: Winczura 2008),
- jako defekt w strukturach podkorowych (pień mózgu), charakterystyczne objawy to; stwarzanie różnych dziwactw, będących obroną przed nadmiarem płynących bodźców, przy zaburzeniach integracji sensorycznej (koncepcje J.Ayres, C.H. Delacato, M. Van Soesta) (za; Winczura 2008).
Autyzm dziecięcy jest całościowym zaburzeniem rozwoju mający wpływ na wszystkie sfery funkcjonowania dziecka, według obowiązujących kryteriów diagnostycznych (ICD-10). Nieprawidłowy rozwój dziecka jest wyraźnie widoczny przed ukończeniem 3 roku życia. Przejawia się jakościowymi nieprawidłowościami w zakresie kontaktu i interakcji społecznych, komunikacji, sztywności w zachowaniach i zainteresowaniach, rozwoju poznawczym oraz funkcjonalnej lub symbolicznej zabawie. Na obraz funkcjonowania osób z zaburzeniami zaliczanymi do autystycznego spektrum składają się różne, mniej lub bardziej nasilone, dysfunkcje. Czas ich ujawniania się nie jest jednakowy. Różnice indywidualne dotyczą między innymi poziomu rozwoju umysłowego, waha się on od głębokiego upośledzenia po normę intelektualną.
Autyzm według klasyfikacji ICD-10 oznaczony jest numerem F84.0. Należy do grupy tzw. całościowych zaburzeń rozwoju oznaczonych symbolem F84, nazywanych także spektrum autystycznym (Blaylock 2008, Charles i wsp. 2008, Ospina i wsp. 2008). Nalezą tu:
- F84.0 – autyzm dziecięcy,
- F84.1 - autyzm atypowy,
- F84.2 - zespół Retta,
- F84.3 – inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne,
- F84.4 – zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi,
- F84.5 – Zespół Aspergera,
- F84.8 – inne całościowe zaburzenia rozwojowe,
- F84.9 – całościowe zaburzenia rozwojowe, nieokreślone (Klasyfikacja 1998, Charles i wsp. 2008)
Â
Wspólną cechą chorób z kręgu spektrum autystycznego jest zaburzenie w komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, a także trudności w rozumieniu zjawisk społecznych (Pietras, Witusik, Gałecki 2010).
Kryteria rozpoznawania autyzmu dziecięcego według ICD-10 są następujące:
- Nieprawidłowy lub upośledzony rozwój wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia, w co najmniej jednym z następujących obszarów:
- rozumienie i ekspresja językowa używane w społecznym porozumiewaniu się,
- rozwój wybiórczego przywiązania społecznego lub wzajemnych kontaktów społecznych,
- funkcjonalna lub symboliczna zabawa.
- W sumie co najmniej sześć objawów spośród wymienionych w punktach (1), (2) i (3), przy czym co najmniej dwa z nich z punktu (1) i po co najmniej jednym z punktów (2) i (3):
- Jakościowe nieprawidłowości wzajemnych interakcji społecznych przejawiane co najmniej w dwóch z następujących obszarów:
- niedostateczne wykorzystanie kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postaw ciała i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji społecznych,
- niedostateczny (odpowiednio do wieku umysłowego i mimo licznych okazji) rozwój związków rówieśniczych obejmujących wzajemnie podzielane zainteresowania, czynności i emocje,
- brak odwzajemniania społeczno-emocjonalnego, przejawiający się upośledzeniem lub odmienności reagowania na emocje innych osób, albo brak modulacji zachowania odpowiedniej do społecznego kontekstu, albo słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych,
- brak spontanicznej potrzeby dzielenia się z innymi osobami radości, zainteresowań lub osiągnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub podkreślania wobec innych osób przedmiotów swego indywidualnego zainteresowania).
- Jakościowe nieprawidłowości w porozumiewaniu się przejawiane, co najmniej w jednym z następujących obszarów:
- opóźnienie lub zupełny brak rozwoju mówionego języka, które nie wiąże się z próbą kompensowania za pomocą gestów lub mimiki jako alternatywnego sposobu porozumiewania się (często poprzedzane przez brak komunikatywnego gaworzenia),
- względny niedostatek inicjatywy i wytrwałości w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej (na jakimkolwiek występującym poziomie umiejętności językowych), w której zachodzą zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby,
- stereotypowe i powtarzające się, idiosynkratyczne wykorzystanie słów i wyrażeń, d. brak spontanicznej różnorodności zabawy w udawanie ("na niby") lub zabawy naśladującej role społeczne.
- Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności przejawiane w co najmniej jednym z następujących obszarów:
- pochłonięcie jednym lub liczniejszymi stereotypowymi zainteresowaniami o nieprawidłowej treści i zogniskowaniu, albo jednym lub więcej zainteresowaniami nieprawidłowymi z powodu swej intensywności i ograniczenia, choć nie z powodu treści i zogniskowania,
- wyraziście kompulsywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych i zrytualizowanych,
- stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe, obejmujące albo stukanie lub kręcenie palcami, albo złożone ruchy całego ciała,
- koncentracja na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów, służących do zabawy (jak: ich zapach, odczucie powierzchni lub powodowanego hałasu lub wibracji).
- Jakościowe nieprawidłowości wzajemnych interakcji społecznych przejawiane co najmniej w dwóch z następujących obszarów:
- Obrazu klinicznego nie można wyjaśnić innymi odmianami całościowymi zaburzeń rozwojowych, specyficznymi rozwojowymi zaburzeniami rozumienia języka (F80.2) z wtórnymi trudnościami społeczno-emocjonalnymi, reaktywnymi zaburzeniami przywiązania ani zaburzeniem selektywności przywiązania, upośledzeniem umysłowym (F70-72) z pewnymi cechami zaburzeń emocji i zachowania, schizofrenii (F20) o niezwykle wczesnym początku, ani zespołem Retta (F84.2) (Klasyfikacja 1998).
Zespół Aspergera
Zespół Aspergera (F84.5) to spektrum zaburzeń rozwojowych, które wpływają na to w jaki sposób osoba nimi dotknięta postrzega świat, przetwarza informacje i współdziała z innymi. Osoby z Zespołem Aspergera mają trudności w nawiązywaniu relacji z innymi ludźmi, mają problemy z komunikacją i myśleniem abstrakcyjnym, u części z nich występują trudności w uczeniu się. Zazwyczaj Zespół Aspergera diagnozowany jest później niż autyzm dziecięcy, ponieważ u dzieci tych nie występuje znaczące opóźnienie rozwoju poznawczego, a rozwój mowy i umiejętności komunikacyjnych jest wyższy niż u dzieci z autyzmem. Specyficzne trudności w interakcjach społecznych oraz sztywne, często bardzo zawężone zainteresowania są wyraźnie zauważalne dopiero wówczas gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole. Główny problem osób z Zespołem Aspergera polega na tym, ze nie tyle nie rozumieją oni świata, ile nie rozumieją innych ludzi. Nie potrafią przewidywać ich zachowań, bronić się przed nimi. Nie umieją nawiązywać prawidłowo ukształtowanych relacji społecznych, przyjaźni. Nie wiedzą, jak zachować się w danym momencie, nie zauważają bądź nie rozumieją odmienności własnego zachowania i braku akceptacji ze strony otoczenia. Często są określani nieszkodliwymi „dziwakami’. Nie wymagają kształcenia specjalnego ale terapii, która pomogłaby im lepiej rozumieć zachowania innych i bardziej kontrolować własne (Rozetti-Szymańska 2009).
